Neye, neden, ne kadar inanabiliriz? Eğer cennet sonsuz haz veren bir yer ise, bize cenneti övenler neden oraya bir an önce gitmek istemezler? İnandıklarımızı niçin sorgulamadan kabul etmek zorundayız? İnanmadan yaşamak ne derece mümkündür? İnanç insan tarafından yazılan yazılar bütünü mü? Peki inandıklarımızın tamamı bir hayalin içinde mi ilerliyor? Tarkosvki’ nin 1979 yılında Sovyetler Birliği ve Batı Almanya işbirliği içinde çektiği dünya sinema tarihine kazınan başyapıtı Stalker, yazının girişinde sorduğum soruları kendi içinde eriterek Platon’ un ‘İdealar Dünyası’ felsefesini inanılmaz bakış açılarıyla beynimize kazıyor. Sonsuz mutluluğun peşinde koşturan insanların zavallı yanlarını açığa çıkaran yapıt, ‘şükür etmek’ kavramının dini boyutta analizlerini çarpıcı karelerle irdelemiş ve kendi cennetini arayan insanların duygusal çırpınışlarını kusursuz algıyla izleyene sunmuş.

Stalker, ‘Bölge‘ adlı alana gitmeleri için insanlara rehberlik eden bir adamla, yanındaki iki kişinin öyküsü. Filmin bir diğer adı ‘İz Sürücü’ ayrıca. Bölge nedir peki? İnsanları sonsuz mutluluk vaadiyle gittikleri, tüm sıkıntılarından, kötülüklerden kurtuldukları yer. Dünya dışı canlıların bu yasak alanı yarattığı söyleniyor, bazıları ise bölgeyi bir göktaşının dünyaya çarparak oluşturduğunu düşünüyor. ‘İz Sürücü’ olarak bilinen rehber yanındaki Yazar ve Profesör’ü alıp askerlerin koruduğu alandan gizlice geçerek ‘bölge’ye ulaşma derdinde. Profesör ve yazar yola çıktıkları bu uğraşta yaşamlarının tamamını analiz edip sürekli felsefi sohbetlere girişirken, hayatın bilimsel yönlerini acımasızca eleştirip, yok etmek derdinde. İz sürücü insanları bölgeye götürüp yaşamının tamamını oradaki sonsuz hazza bağlamış. Maymun diye adlandırdığı iki ayağı olmayan kızı ve bu kız çocuğunun dünyaya gelmesinde kendilerini Tanrı’ nın lanetlediğini düşünen bir eş İz Sürücü’ nün yollarını gözlüyor devamlı. Bölgeye giden üç insanın, yaşadıkları dünyada derin çıkmazları var ve tek bel bağladıkları nokta ise bu alan. Çünkü o yerde sonsuz mutluluk, haz ve rahatlık var. Oraya dünyevi şeyler sokamazsınız, o zaman sizi bölge cezalandırır. Bölgede yaşadığınız tüm olayların artık dünyayla bir bağı kalmamıştır.

Tarkosvki’ nin filminde Platon felsefesinden başlayarak günümüz dini olgularının yapısına; Sovyet sistemi içindeki insanların arada derede kalmış dünyevi zevklerine dek tüm düşünceler kıyasıya eleştirilmiş. İz Sürücü denilen karakterin insanları götürdükten sonra eve döndüğünde ‘kimse oraya inanmıyor’ diye ağlayışı, tek tanrılı dinlerin dünya üzerindeki insanlar tarafından yavaş yavaş terk edildiğini resmediyor. Zaten İz Sürücü kavramı bir metafor. Alt metinde dini olguları yaymakla görevli rahip kavramını açıkça gördüğümüz bu karakter, acılarını tamamen silmek adına bölgeyi kendisine çıkış olarak seçmiş, ama gerçeğin peşinde değil, aslında inanç olarak hayalin peşinde İz Sürücü olmaktan öteye geçememiş. Felsefe, bilim ve din… Üç olgunun metaforik yansımalarından çıkan tartışmalar, anlatılar sonunda yine dünyaya dönen üç insanın çaresizliği ile son buluyor. Sözümona Soyvet tarzı yaşam bütünselliğinde; inançtan, hislerden, duygusallıktan uzaklaşmış, kendilerini yıllarca makine gibi gören insanların hezeyanları, yine dünyanın gerçekliliği içinde suratlarına tokat gibi iniyor. Yaşadıkları dünya dışında gidebilecekleri başka bir ‘bölge’ yok. Kapitalist dini arayışların beyhude serzeniş olduğunu anlayan üç karakter, filmi izleyenlere açık mesaj veriyor; yok başka bir cehennem bu dünyada yaşıyoruz çaresiz!

Filmin kahverengi yapısı, silik görüntülerin beyinde işlenmiş ham hali anlamında kullanılmış. ‘Bölge’ye gelindiğinde oluşan renk ahengi daha sonra ‘sonsuz mutluluk’ kavramının olmayışıyla yeniden renksiz bütüne kayıp, hayallerin gerçekle bütünleşmediği algısını bizlere veriyor. Tarkosvki yarattığı sinematografi ile akıllara durgunluk verecek görüntüleri yakalayıp, aslında yaşadığımız pisliğin içinde inancın yine insanın kendi beyninde olgunlaşan bir yalan olduğuna kanaat getirmiş. İnsanın kendi tanrısı olduğunu, sonsuz mutluluk vaadiyle dini anlamda akılları karıştırılan rahiplerin çaresizliği bir sömürü olarak kullandıklarını anlatmış usta yönetmen.

Film vurucu biçimde insanların bir tanrıya, inanca ihtiyacı olup olmadığını sorguluyor. Tarkovski üç ayrı bakış açısından sorgusunu gerçekleştirip sonucu ise bizlere bırakmadan son sahnede suratımıza tokadı indirmiş. İnsanoğlunun hangi boyutta evreni algıladığını anlamak adına Stalker mutlaka ama mutlaka izlenmeli!

yasam.kaya@gmail.com